Jak Zamech budował „Dar Młodzieży”. Wspomnienie o Lechosławie Rutkowiaku [ Społeczeństwo ]

Zamech otrzymał w 1979 r. zlecenie na zaprojektowanie, produkcję i dostawę takich elementów jak dwie kotwice, stopery i zwalniaki łańcucha kotwicznego (na lewą i prawą burtę), tylnicę okrętową, trzon sterowy, pióro steru oraz całej linii napędowej łączącej silnik z wodą. W skład tejże linii napędowej wchodziła przekładnia zębata, wał napędowy z łożyskami oraz śruba napędowa. Bez tych elementów pracujących pod linią wody statek nie mógł być zwodowany i właśnie o dotrzymanie terminu wodowania toczyła się cała gra, po to by „Dar Młodzieży” mógł reprezentować Polskę w zaplanowanej na lipiec 1982 „Operacji Żagiel 82”.

Wobec pojawiających się opóźnień w sprawę włączały się „czynniki polityczne” wielu szczebli, a szczególnie zamechowska młodzieżówka partyjna, czyli Związek Socjalistycznej Młodzieży Polskiej (ZSMP), która objęła dostawę wspomnianych komponentów swoim patronatem. Patronat ten – oprócz częstych wizyt w halach fabrycznych oraz rozmów z kierownictwem i robotnikami – obejmował też zbieranie wśród załogi dobrowolnych składek oraz zbiórkę surowców wtórnych. Na fundusz budowy żaglowca przekazywano też wpływy z organizowanych przez Zakładowy Zarząd ZSMP dyskotek. Tymczasem problemy piętrzyły się – szczególnie w zakresie materiałów, które można było kupić tylko za dewizy. Należał do nich specjalny stop (tzw. biały metal) do wylania łożysk pod linię wałów, zestaw łożysk i filtrów magnetycznych do przekładni zębatej oraz elementów hydrauliki siłowej i automatyki do sterowania śrubą nastawną. Rozpisywała się o tym nawet prasa ogólnokrajowa. Aby w końcu przezwyciężyć te trudności, uruchomiono środki dewizowe zgromadzone na koncie budowy „Daru Młodzieży”.

Za wykonanie kotwic i elementów steru odpowiadała odlewnia W1 przy ul. Dolnej. Produkcja przekładni odbywała się w Wytwórni W5 przy ul. Stoczniowej. Pozostałe urządzenia powstawały w Wytwórni W3 przy al. Grunwaldzkiej.

Jako ostatni element zamechowskiej dostawy dla „Daru Młodzieży” mury elbląskiej fabryki opuściła śruba napędowa. Miało to miejsce po stosownych odbiorach PRS 6 listopada 1981. W efekcie ok. trzytygodniowego opóźnienia pierwotnie zaplanowane na 29 października wodowanie kadłuba „Daru Młodzieży” z zamontowaną linią wałów i sterem odbyło się 12 listopada. Miesiąc później wprowadzony został w kraju stan wojenny i przyszłość „Daru Młodzieży” stanęła pod znakiem zapytania. Znalazła się jednak grupa entuzjastów, którzy w odciętym od świata i pogrążonym w ekonomicznym kryzysie kraju podjęli starania o dokończenie przerwanej budowy i powstrzymanie prób sprzedaży statku zagranicznym armatorom. W próbny rejs fregata „Dar Młodzieży” wypłynęła w maju 1982 r., a 4 lipca roku podniesiono na niej biało-czerwoną banderę.

Warto wspomnieć, że śruba napędowa do „Daru Młodzieży” była konstrukcją bardzo nowoczesną, wręcz nowatorską. Konstruowane dotąd na licencji Liaanen śruby nastawne posiadające możliwość przesterowań łopat w zakresie +30/-30 stopni nie spełniały oczekiwań armatora. Zamechowska prototypowa śruba nastawna o średnicy piasty 900 mm i średnicy zewnętrznej piór 3 m miała – oprócz płynnie regulowanego skoku śruby do ruchu motorowego naprzód i wstecz – również ustawienie do ruchu pod żaglami z piórami ustawionymi równolegle do osi piasty, by maksymalnie ograniczyć opory ruchu. Ta funkcjonalność miała też umożliwiać statkowi dużo większą manewrowość wykorzystywaną na przykład w czasie wpływania do portu bez pomocy holownika. Możliwe położenia łopat śruby nastawnej do „Daru Młodzieży” pokazuje załączony rysunek z „Głosu Zamechu”.

Linia wałów wraz ze śrubą osiągała prędkość obrotową 200 obr/min przenosząc moc 1500 KM. „Dar Młodzieży” na silniku wyciągał prędkość maksymalną 12 węzłów, natomiast maksymalna chwilowa zarejestrowana prędkość pod żaglami to 19,6 węzłów. W czasie przeprowadzonej po roku eksploatacji inspekcji śruby napędowej „Daru Młodzieży” okazało się, że nosiła minimalne ślady zużycia roboczego, a rejestr przesterowań jej ustawień wykazał, że 80 procent czasu przepracowała w pozycji w pełni otwartej, kiedy fregata płynęła pod pełnymi żaglami. Było to najlepszym dowodem, jak udana była ta konstrukcja pierwszej w historii polskiego przemysłu stoczniowego śruby nastawnej dla żaglowców (objętej patentem międzynarodowym 151735).

Śrubę tę zaprojektowało zamechowskie Biuro Konstrukcyjne Wyposażenia Okrętowego i Urządzeń do Obróbki Metali TK4. Kierował nim niedawno zmarły Lechosław Rutkowiak, którego pogrzeb odbył się 30 czerwca. Tym krótkim artykułem pragnę wspomnieć tą niezwykle zasłużoną dla Zamechu postać, również bardzo zaangażowaną w sferze społecznej.

Jako absolwent gdańskiego Liceum Budowy Okrętów, a następnie leningradzkiego Instytutu Budowy Okrętów rozpoczął w 1957 na krótko pracę w Zakładach Przemysłu Metalowego H. Cegielski w Poznaniu. Wkrótce przeniesiony został poleceniem służbowym do elbląskiego Zamechu, gdzie powierzano mu kolejno coraz bardziej odpowiedzialne zadania związane z powoływaną właśnie działalnością kooperacyjną na potrzeby polskich stoczni. W 1966 r. stanął na czele Biura Konstrukcyjnego Wyposażenia Okrętowego i Urządzeń. Na początku oparło ono swoją działalność na zagranicznych licencjach, od których w miarę upływu czasu odstępowano, zastępując je coraz bardziej zaawansowanymi konstrukcjami własnymi, rejestrowanymi w Urzędzie Patentowym. W ten sposób Lechosław Rutkowiak wraz z zespołem współpracowników zgłosił najwięcej w historii Zamechu patentów i wniosków racjonalizatorskich dla przemysłu okrętowego. W późniejszym okresie konstruował też turbiny gazowe. Uczestniczył w transferze wiedzy na ich temat z Baden do Elbląga i uruchamiał produkcję pierwszych egzemplarzy turbin GT8 w ABB Zamech na początku lat 90. XX w. Udzielał się jako wykładowca i rzeczoznawca w SIMPie, pisywał artykuły do prasy branżowej.

W czasie prywatnym był działaczem społecznym (np. był współzałożycielem Galerii EL i Elbląskiego Towarzystwa Jeździeckiego), był tłumaczem angielskich, niemieckich i rosyjskich tekstów technicznych, egiptologiem-amatorem, propagatorem historii Lanzanii, honorowym obywatelem Tolkmicka, maratończykiem, prezesem „Bractwa Księżycowego”, które przez ponad ćwierćwiecze animowało życie towarzyskie Elbląga.

Zgłoś naruszenie/Błąd