UM Dąbrowa Górnicza: DĄBROWSKIE OBCHODY 79. ROCZNICY WYBUCHU POWSTANIA WARSZAWSKIEGO

1 sierpnia 1944 r. o godzinie 17 (tzw. godzina „W”) wybuchł jeden z najbardziej tragicznych zrywów niepodległościowych w historii naszego kraju – Powstanie Warszawskie. Miejskie obchody tego wydarzenia odbędą się we wtorek, na cmentarzu przy ul. 11 Listopada. Tego dnia o godz. 17 zawyją też syreny.

We wtorek, 1 sierpnia, o godzinie 17 na cmentarzu parafialnym przy ul. 11 Listopada odbędą się uroczystości związane z obchodami 79. rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego, zwieńczone złożeniem kwiatów na grobach powstańców.

Przez 63 dni powstańcy stawiali bohaterski opór wojskom niemieckim, a w krwawych walkach, które wedle wspomnień niemieckich weteranów zaciętością ustępowały tylko starciom w Stalingradzie, zginęło ok. 16 000 żołnierzy Armii Krajowej i ok. 200 000 cywilów. Po kapitulacji powstania Warszawa została zrównana z ziemią. O ile polityczne oraz wojskowe motywy prowadzące do decyzji o wybuchu powstania wzbudzają kontrowersje, o tyle nie można zapominać o determinacji i odwadze żołnierzy powstania oraz ludności stolicy. W tych heroicznych walkach brali udział również rodowici Zagłębiacy, m.in. bracia Zdzisław i Jarosław Przegroda, upamiętnieni na dąbrowskim cmentarzu.

Syreny dla bohaterów

1 sierpnia o godz. 17 włączone zostaną syreny alarmowe. W ramach testu systemu ostrzegania i alarmowania ludności, emitowany będzie dźwięk ciągły trwający trzy minuty, który oznacza odwołanie alarmu. Jednocześnie w ten sposób upamiętniona zostanie 79. rocznica wybuchu Powstania Warszawskiego.

Lokalni powstańcy

Ewa Faryaszewska (pseud. „Ewa”)

Urodziła się w Dąbrowie Górniczej w 1920 roku. Była córką Ireny z domu Strokowskiej i inżyniera górniczego Konstantego Faryaszewskiego, dyrektora kopalni „Flora”. Mając 18 lat Ewa rozpoczęła naukę malarstwa na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Po wybuchu wojny znalazła się w konspiracji. Podczas Powstania Warszawskiego była łączniczką batalionu „Wigry”, awansowaną do stopnia kaprala. W Powstaniu brała udział również jej rodzina, a brat Ludwik walczył z bronią w ręku w śródmieściu. Ewa ratowała zabytki kultury i dokumentowała fotografiami stolicę. Podczas Powstania działa w zespole osób odpowiedzialnych za ratowanie zabytków kultury narodowej na Starym Mieście, które były składowane w piwnicach siedziby muzeum. Została ciężko ranna na Krzywym Kole w dniu 28 sierpnia 1944 roku, a następnego dnia zmarła. Jednak jej historia miała epilog.

Kilkadziesiąt lat później znany holenderski malarz Theo Huson zachwycony urodą i przejęty tragicznym losem dziewczyny, namalował w roku 1991 jej portret na tle płonącej Warszawy, nazywając ją także „Polską Brigitte Bardot czasu wojny”. Jej zdjęcia dokumentacyjne z okresu powstania warszawskiego ukazały się w książce Magdaleny Wróblewskiej Fotografie ruin. Ruiny fotografii 1944–2014.

Kazimierz Baldy (pseud. „Kazik”)

Urodził się w 1926 roku w Ząbkowicach, w nieistniejącym już dziś domu, przy ulicy 11 Listopada nr 4. Od 1941 roku przebywał w Warszawie. W stolicy znalazł zatrudnienie jako praktykant elektryk w polskiej firmie elektrycznej, wykonującej prace między innymi dla niemieckiego szpitala wojskowego. Posiadając przepustkę pozwalającą na poruszanie się po mieście przez całą dobę podjął współpracę z AK. Na początku powierzano mu zadania roznoszenia ulotek i amunicji. Był łącznikiem. Gdy wybuchło Powstanie Warszawskie znalazł się w batalionie „Ruczaj”, a z racji profesji zajmował się łącznością, zakładając linie telefoniczne. Jego oddział zajmował pozycje między Placem Zbawiciela, ulicami Mokotowską oraz Piękną. 4 października 1944 r. rozmontowano jego centralę.

Po upadku Powstania Warszawskiego, był więźniem obozu w Ożarowie, a następnie stalagu Lambsdorf (Łambinowice). Później jako żołnierz AK znalazł się w obozie dla jeńców wojennych koło Norymbergii, a następnie w Monachium, skąd uciekł. Przedostał się do Włoch, gdzie wstąpił do II Korpusu gen. Władysława Andersa. Po zakończeniu wojny wraz z II Korpusem wyjechał do Anglii.

W Wielkiej Brytanii Kazimierz Baldy rozpoczął nowe życie, pracując i kształcąc się w szkole technicznej, został inżynierem. Pracował w nowej fabryce w stolicy Walii – Cardiff. Jako specjalista, mający dostęp do nowych technologii, przyjeżdżał z wykładami również do Polski od lat 60. ubiegłego wieku (Puławy, Tarnów). W 1963 roku, po raz pierwszy od zakończenia II wojny światowej przyjechał do rodzinnych Ząbkowic. Później wielokrotnie odwiedzał Polskę i swoją ząbkowicką rodzinę. Kazimierz Baldy pozostał człowiekiem niezwykle aktywnym, angażującym się w szereg działań o charakterze społecznym. Pełnił funkcję prezesa polskich kombatantów w Walii, a także prezesa wspólnoty przy polskiej parafii w Cardiff. Aktywnie uczestniczył w przygotowaniach i odsłonięciu Pomnika Polskich Sił Zbrojnych w brytyjskim narodowym sanktuarium pamięci, kompleksie pomników i muzeów Arboretum w hrabstwie Staffordshire. W Warszawie Kazimierz Baldy niemal corocznie był gościem honorowym podczas obchodów rocznicowych wybuchu Powstania Warszawskiego.

Roman Morgulec

Urodzony w 1878 r. Adwokat, studiował prawo na Uniwersytecie Petersburskim. Od około 1914 – 1915 roku zamieszkał na stałe w Dąbrowie Górniczej. Od 1918 roku prowadził kancelarię adwokacką przy ulicy Sobieskiego. Działał w Stronnictwie Narodowym, prezesował stowarzyszeniu „Akcja katolicka”, był wiceprezesem Towarzystwa Pomocy dla Biednych Chrześcijan oraz ławnikiem Rady Miejskiej.

W 1941 roku po nakazie władz okupacyjnych opuścił Dąbrowę Górniczą i zamieszkał w Szczekocinach. W lipcu 1944 roku przeniósł się do Warszawy, gdzie został aresztowany przez Gestapo. Stracono go 8 sierpnia 1944 roku w więzieniu przy Alei Szucha w czasie trwania Powstania Warszawskiego. Była to ofiara cywilna tego powstania.

Zdzisław Przegroda

Urodzony w 1922 r. w Sosnowcu. Brał udział w Powstaniu Warszawskim. Pseudonim „Borsuk”. Żołnierz IV Obwodu „Grzymała” (dzielnica Ochota) Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej. Wyszedł z Warszawy z ludnością cywilną, wywieziony do niemieckiego obozu koncentracyjnego KL Stutthof, gdzie w 1944 r. został zamordowany.

Jarosław Przegroda

Urodzony w 1925 r. w Sosnowcu. Brał udział w Powstaniu Warszawskim. Żołnierz IV Obwodu „Grzymała” (dzielnica Ochota) Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej. Poległ w sierpniu 1944 roku.

Bracia Przegroda zostali upamiętnieni symbolicznie tablicami na grobie rodzinnym w Dąbrowie Górniczej.

Biogramy opracowali: Magdalena Cyankiewicz, Arkadiusz Rybak
Zdjęcie Kazimierza Baldy: Magdalena Cyankiewicz