Na przykładzie Kcyni chcemy przypomnieć, jak w okresie międzywojennym wyglądał na Pałukach krajobraz polityczny i na jakie partie, na jakie programy głosowano.
Na samym początku trzeba wyraźnie podkreślić, że w Kcyni, jak i w całej Wielkopolsce w okresie międzywojennym, z różnym nasileniem prym wiodły partie i stronnictwa będące w opozycji do sanacji (rządzący obóz piłsudczykowski) i należące głównie do endecji (Narodowej Demokracji), której głównym przywódcą był Roman Dmowski (1864-1939).
ENDECJA
W Kcyni w latach dwudziestych do przewrotu majowego Piłsudskiego w 1926 r. najsilniejszym ugrupowaniem politycznym był Związek Ludowo-Narodowy (ZLN). Partia ta należała do endecji, była w opozycji do sanacji a w swoim programie wysuwała na czoło zasady nienaruszalności własności prywatnej, usunięcie mniejszości narodowych z przemysłu i handlu, zwalczanie ruchu robotniczego, uprzywilejowanie kościoła katolickiego. Ideałem ustrojowym była republika parlamentarna z ograniczeniem uprawnień obywatelskich mniejszości narodowych. W 1928 r. została przekształcona w Stronnictwo Narodowe (SN).
W Kcyni ZLN powstał w 1921 r. Należeli do niego zarówno członkowie ówczesnego Magistratu jak i Rady Miejskiej. Po przewrocie majowym nastąpił spadek wpływów tej partii. Np. w 1927 ZLN w Kcyni liczył 50 członków a Zarząd tworzyli: Władysław Czochralski (mistrz stolarski) – prezes, Jan Pyszczyński (właściciel) – sekretarz, Franciszek Ignatowski (kupiec) – skarbnik.
Po przewrocie majowym 1926 r. z inicjatywy Romana Dmowskiego utworzona została skrajnie prawicowo-nacjonalistyczna organizacja polityczna Obóz Wielkiej Polski (OWP).
Głównym jej celem była walka o władzę z sanacją, na terenie pozaparlamentarnym. Zrzeszała głównie młodzież. W Kcyni OWP powstał 9.06.1927 r. Zarząd tworzyli: Piotr Sytek – prezes, Marian Andrzejewski – wiceprezes, Edward Sobecki – sekretarz, Józef Wesołowski – referent wojskowy. W 1933 r. OWP został rozwiązany przez władze państwowe.
Czołową partią endecji w latach trzydziestych było Stronnictwo Narodowe (SN) powstałe w 1928 z przekształcenia ZLN. Głosiło program prawicowo-nacjonalistyczny, deklarowało obronę religii katolickiej, preferowało totalitarny ustrój państwowy, prowadziło propagandę antyżydowską, występowało przeciwko komunistom, socjalistom, demokratom.
Od 1926 r. koncentrowało swoją uwagę na walce z ugrupowaniami lewicowymi i liberalno-burżuazyjnymi. Pozostawało w opozycji do sanacji, chociaż od 1937 r. po utworzeniu OZN-u były tendencje do porozumienia się z nią. Największe wpływy miało w Wielkopolsce, na Pomorzu, w Wilnie, we Lwowie, Białostockiem, w Łodzi i w Warszawie. Przywódcą był Roman Dmowski.
W międzywojennej Kcyni SN miało duże wpływy. Jego członkiem był wiceburmistrz miasta Maksymilian Ziółkowski (kupiec) oraz kilku radnych. Należeli do niego prawie wszyscy członkowie Kcyńskiego Bractwa Kurkowego i wielu wpływowych mieszkańców miasta głównie kupcy, restauratorzy, rzemieślnicy. Np. w 1932 r. Stronnictwo Narodowe liczyło 80 członków i ponad 100 sympatyków. Prezesem koła SN był Stanisław Jedwabny (lekarz), sekretarzem Bogusław Teski (kupiec), skarbnikiem Wojciech Batog (mistrz piekarniczy). Aktywnymi członkami byli m. in. Maksymilian Bukiewicz (kupiec-restaurator) – Komendant Bractwa Kurkowego, Tadeusz Czehak (drogerzysta) – działacz harcerski, Maksymiliana Dyk (kupiec), Dionizy Grześkowiak (dyrektor banku), Stanisław Gunia (rolnik), Antoni Gutowski (kupiec), Józef Kozłowski (kupiec) – prezes Bractwa Kurkowego, Franciszek Kujawski (mistrz dekarski), Wojciech Maciejewski (kupiec), Wit Mencel (zegarmistrz), Józef Michalak (mistrz rzeźnicki), Józef Paszkiewicz (rolnik), Jan Ronka (mistrz siodlarski) – prezes Towarzystwa Powstańców i Wojaków, Jan Sobecki (kupiec), Józef Sypniewski (dentysta) – prezes Koła Przyjaciół Harcerstwa, Ignacy Szymański (kupiec). W czasie okupacji hitlerowskiej członkowie SN byli prześladowani przez okupanta, wywiezieni na roboty, zginęli w obozach koncentracyjnych (np. Wojciech Batog, Maksymiliana Bukiewicz).
SANACJA
Sanacja to potoczna nazwa rządzącego obozu piłsudczyków od przewrotu majowego 1926 r. do 1939 r. Głównymi jej organizacjami politycznymi był BBWR (1928-1935) i OZN (1937-1939). Sanacja wprowadziła rządy autorytarne, głosiła tezy o kryzysie demokracji i konieczności rządów silnej ręki oraz likwidacji partii opozycyjnych.
Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (BBWR) utworzony w 1928 r. skupiał zwolenników silnej ręki Józefa Piłsudskiego, konserwatystów, część prawicy, Partię Pracy, Związek Naprawy Rzeczypospolitej, grupy rozłamowe z PPS, NPR i ze stronnictw chłopskich. Program BBWR zapowiadał wzmocnienie władzy wykonawczej i niezależność rezydenta od Sejmu i Senatu. Organizatorzy BBWR liczyli na wciąż jeszcze silną w społeczeństwie charyzmę J. Piłsudskiego, powszechne zniechęcenie do “przepychanek” w rozproszkowanych parlamentach II RP oraz znaczące poparcie materialne zarówno ze strony ziemiaństwa i ówczesnego biznesu, jak i… kasy państwowej. Po wyborach do Sejmu 1930 r. wskutek nacisków BBWR uzyskał większość mandatów (55,5%). Po śmierci J. Piłsudskiego (1935 r.) partia została rozwiązana na skutek tarć wewnętrznych. Próbą jej kontynuacji był powstały w 1937 r. Obóz Zjednoczenia Narodowego (ONZ).
W Kcyni koło BBWR powstało 15 III 1929 r. Skupiało głównie urzędników państwowych i samorządowych, nauczycieli, członków Związku Strzeleckiego, zwolenników J. Piłsudskiego. W 1930 r. liczyło 38 członków (przewodniczącym koła był burmistrz Kcyni Władysław Rybarczyk), w 1931 r. 180 członków (prezesem koła był Edmund Zagrodzki – adwokat), w 1933 r. 45 członków (prezesem koła Emil Jurczyk – kierownik szkoły powszechnej i prezes Rady Miejskiej). W 1933 r. funkcję prezesa BBWR na powiat Szubin sprawował Michał Szulczewski z Chwaliszewa k. Kcyni – ziemianin, późniejszy (od 1935 r.) poseł na Sejm II RP. Ze znanych osobistości miasta do BBWR należeli m. in. Marcin Adamski (ogrodnik), Wincenty Andrzejewski (kolejarz), Jan Błażejewski (kupiec), Izydor Bosacki (nauczyciel), Władysław Bura (aptekarz), Aleksander Danielewicz (właściciel 400 mórg), Antoni Dulowski (Kierownik Sądu Grodzkiego), Roman Fortowski (urzędnik), Hieronim Jankowski, Franciszek Klapa (radca prawny), Łukasz Komasiński (robotnik), Kraiński (zawiadowca stacji), Józef Kujawa, Kazimierz Lisiak, Władysław Mateja (mistrz ślusarski), Hieronim Muszyński (budowniczy), Nowak (komendant posterunku), Stanisław Nowak (właściciel nieruchomości), Ignacy Nadolny (kupiec) – prezes Związku Strzeleckiego, Stefan Olszak (sekretarz miejski), Franciszek Palinkiewicz (nauczyciel), Leonard Paszkiewicz (urzędnik sądowy), Czesław Pieprzyk (burmistrz Kcyni 1932-34), Józef Różalski (adwokat), Ryszka (naczelnik Poczty od 1933 r.), Stefan Sarnowski, Seweryn Semrau (Związek Strzelecki), Franciszek Stranz, Andrzej Szubert (krawiec), Stanisław Świerkosz, Ludwik Wietrzykowski (dekarz), Jan Tanaś (nauczyciel), Piotr Wrycza (naczelnik Poczty od 1933 r. w Żninie), Franciszek Złotowicz (właściciel cegielni). Kilku z nich było członkami Zarządu Miejskiego i radnymi. W latach okupacji hitlerowskiej jako wyróżniający się obywatele miasta zginęli m. in. Franciszek Klapa, Władysław Mateja, Andrzej Szubert. W Żninie rozstrzelany został we wrześniu 1939 r. poseł na Sejm II RP Michał Szulczewski.
INNE PARTIE POLITYCZNE
Poważną siłą polityczną w Kcyni lat międzywojennych były Narodowa Partia Robotnicza – Prawica (NPR-P). Było to prawicowe ugrupowanie robotnicze działające w Kcyni od 23 X 1921 r. do czasu rozwiązania w 1927 r. NPR miała znaczne wpływy w Wielkopolsce, na Pomorzu, w Łodzi, Zagłębiu Dąbrowskim. Postulowała stopniowe wprowadzenie reform społecznych w ramach ustroju burżuazyjnego. Do przewrotu majowego brała udział w rządach, a po 1926 r. stopniowo przechodziła do opozycji wobec sanacji. W 1935 r. bojkotowała wybory do Sejmu. W 1937 r. z NPR powstało Stronnictwo Pracy.
NPR w Kcyni w 1927 r. liczyło 86 członków (prezes, czołowy działacz – Marcin Grabowski – robotnik), w 1930 r. 95 członków (prezes – Jan Witkowski – robotnik), w 1932 r. prezesem był Franciszek Narras. W okresie wielkiego kryzysu gospodarczego NPR broniła kilkuset kcyńskich bezrobotnych. Miała też przedstawicieli w Radzie Miejskiej. Zebrania odbywały się w salce kościoła poklasztornego. Do czołowych działaczy (oprócz wymienionych) należeli m. in. Józef Burzyński, Franciszek Górecki, Andrzej Hałas, Władysław Hałas, Władysław Herman, Ludwik Kasprowicz, Józef Niedbalski, Stanisław Nowak, Józef Radecki, Adam Roziński, Józef Sopalski, józef Srokowski, Władysław Tabaczyński, Stanisław Tubiszewski, Franciszek Wiśniewski, Franciszek Witkowski, Tadeusz Wojciechowski.
W 1937 r. z połączenia NPR, Polskiego Stronnictwa Chrześcijańskiej Demokracji i Związku Hallerczyków powstało opozycyjne wobec sanacji związane z Frontem Morges Stronnictwo Pracy (SP). Wypowiadało się ono za ustrojem parlamentarnym, propagowała katolicką koncepcję społeczeństwa, a w polityce zagranicznej uznawała konieczność sojuszu z Francją i potrzebę utworzenia wokół Polski konfederacji środkowoeuropejskiej. Najsilniejsze wpływy miała w Wielkopolsce, na Pomorzu i na Górnym Śląsku. W Kcyni Stronnictwo Pracy było od 1937 r. kontynuatorem działalności Narodowej Partii Robotniczej. W wyborach do Rady Miejskiej 1938 r. SP uzyskało z listy robotniczo-rzemieślniczej 6 (50%) mandatów. W 1939 r. na wiosnę prezesem SP był Edmund Hemerling.
W latach dwudziestych pewne wpływy polityczne w Kcyni miała Polska Partia Socjalistyczna (PPS). Zwalczała Endecję, w 1926 r. poparła zamach majowy Piłsudskiego, ale z upływem czasu przeszła do opozycji wobec sanacji. W Radzie Miejskiej Kcyni zasiadał jeden radny (Michał Połoniec). W latach trzydziestych jej działalność w mieście zamarła.
Około 25 osób w Kcyni popierało Chrześcijańską Demokrację (CHD), lecz partia ta nie była ujęta w ramy organizacyjne.
MNIEJSZOŚĆ NIEMIECKA
Duży wpływ na życie społeczno-gospodarcze miasta w przedwojennej Kcyni miała mniejszość niemiecka. Obywateli narodowości niemieckiej było 250-300 osób (ponad 6% mieszkańców). Posiadali swoje organizacje społeczne i gospodarcze, brali udział w wyborach do Rady Miejskiej. W latach trzydziestych znana była w Kcyni tzw. Kuźnia Niemiecka, której siedzibę stanowiła na Rynku restauracja Artura Rossecka. W restauracji tej spotykali się obywatele niemieccy z Kcyni i okolicy. W Radzie Miejskiej zasiadał jeden Niemiec (w latach dwudziestych Karol Krause, później Franciszek Pankalla /1928-33/ i Franciszek Rembold /1933-38/). Do znanych i aktywnych obywateli narodowości niemieckiej w mieście oprócz wyżej wymienionych należeli m. in. Bramann, Jerzy Breitag (rolnik), Winkiel (właściciel cegielni), Artur Susskind (kupiec), Georg Hermann (kupiec), Muller (kupiec), Friedrich Erdmann. Kilku z nich we wrześniu 1939 r. wydawało wyroki śmierci na Polaków (Muller, Winkiel).
Powyższa charakterystyka partii i stronnictw politycznych międzywojennej Kcyni jest świadectwem dużej aktywności społecznej jej mieszkańców minionego okresu w historii dziejów tego pałuckiego grodu.
opracował Józef Marosz
Pałuki nr 78 (30/1993)
Zgłoś naruszenie/Błąd
Pozytywnie
Neutralnie 
Negatywnie
Lubię to!
Super
Ekscytujący 
Ciekawy
Smieszny
Smutny
Wściekły
Przerażony
Szokujący
Wzruszający
Rozczarowany
Zaskoczony
Prawda
Manipulacja
Fake news
Oryginalne źródło ZOBACZ
Dodaj kanał RSS
Musisz być zalogowanym aby zaproponować nowy kanal RSS