Rewitalizacja 2.0, czyli nowa polityka rozwojowa dla Sztumu
W 2022 roku Burmistrz Miasta i Gminy Sztum podjął decyzję o rozpoczęciu prac związanych z opracowaniem gminnego programu rewitalizacji jako podstawy do uruchomienia w Sztumie procesu rewitalizacji. Jest to zadanie fakultatywne, które gmina chce realizować oprócz obowiązkowych zadań, jakie nakłada na nią ustawa o samorządzie gminnym. W Polsce rewitalizacja jest nową polityką, którą od końca 2023 roku będzie można prowadzić wyłączenie na podstawie ustawy o rewitalizacji. O tym, czym jest ta polityka rozwojowa, jakie są wymogi jej prowadzenia oraz dlaczego warto ją prowadzić dowiedzą się Państwo z niniejszego artykułu. Zapraszamy do lektury!
Rewitalizacja – nowoczesną i skuteczną polityką rozwojową
W ostatnich latach słowo „rewitalizacja” zrobiło zawrotną karierę, stając się synonimem wszelakich remontów, prac rewaloryzacyjnych w parkach, porządkowania zaniedbanych terenów, a nawet budzącej słuszne oburzenie „betonozy”. Ile osób, tyle opinii na temat tego, co to jest ta rewitalizacja czy może raczej, na czym ona polega, a jeszcze lepiej – na czym polegać powinna. Tak naprawdę oznacza ona nie tyle pojedynczy projekt, ile całą politykę, którą gmina może, choć nie musi prowadzić w ramach swoich zadań własnych. Rewitalizacja jest więc po pierwsze procesem, po drugie zadaniem dodatkowym gminy.
W polskich warunkach, zgodnie z oficjalną definicją, którą w 2015 roku do obiegu prawnego wprowadziła ustawa o rewitalizacji– jest to „proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzony w sposób kompleksowy, poprzez zintegrowane działania na rzecz lokalnej społeczności, przestrzeni i gospodarki, skoncentrowane terytorialnie, prowadzone przez interesariuszy rewitalizacji na podstawie gminnego programu rewitalizacji”. W tej skondensowanej formule mieszczą się najważniejsze cechy wyróżniające tę politykę rozwojową.
Rozbierając definicję na czynniki pierwsze, trzeba zacząć od tego, że jest to długofalowy proces oddziaływania na wybrany fragment będący w gorszej kondycji od reszty gminy. Chodzi o obszar zaniedbany, na którym kumulują się negatywne zjawiska stanowiące bariery rozwojowe i uniemożliwiające wykorzystanie jego potencjału. Takimi barierami są występujące na osiedlu, dzielnicy czy w sołectwie problemy społeczne – ubóstwo, bezrobocie, dziedziczenie biedy, starzenie się społeczeństwa, dysfunkcje rodzinne, brak aktywności społecznej. Rewitalizacja stawia bowiem ludzi, lokalną społeczność, czyli mieszkańców i ich życie na pierwszym planie. Problemom społecznym muszą towarzyszyć inne negatywne zjawiska, do których należą: zastój gospodarczy czy degradacja środowiskowa, przestrzenna, techniczna. Zidentyfikowany teren, na którym gmina postanowiła prowadzić działania naprawcze, nazywa się obszarem rewitalizacji.
Obszar ten nie powinien być zbyt duży, gdyż, jak pokazują badania i doświadczenia innych krajów, że na rozległym terenie nie da się osiągnąć odpowiedniej efektywności– środki możliwe do uruchomienia czy pozyskania nie będą bowiem wystarczające. Z tego powodu ustawodawca założył, że obszar ten nie może być większy niż 20% powierzchni gminy i zamieszkały przez nie więcej niż 30% mieszkańców.
Ponadto, aby zaplanowana interwencja była skuteczna, musi składać się z połączonych ze sobą działań oddziałujących na zdiagnozowane problemy z różnych sfer. Powinna być to interwencja stanowiąca odpowiedź na zauważone deficyty na przykład społeczne, przestrzenne i środowiskowe. Projektom o tzw. charakterze „twardym” powinny towarzyszyć „miękkie” projekty aktywizacyjne społecznie, kulturalnie, zawodowo. Tylko tworząc powiązane ze sobą różnorodne działania, można mówić o kompleksowej i skoordynowanej polityce, która prowadzi do trwałej zmiany społeczno-gospodarczej zaniedbanego, zapomnianego fragmentu miasta czy gminy. Z nieciekawej, czasem wręcz niebezpiecznej czy naznaczonej stygmatem enklawy staje się ona atrakcyjnym, tętniącym życiem miejscem, które przyciąga także mieszkańców innych dzielnic czy sołectw a nawet turystów. Dobrze poprowadzona rewitalizacja przyczyni się nie tylko do „odczarowania” mniej atrakcyjnych zakątków i przedmieść, ale sprawi, że przy wykorzystaniu swoich potencjałów staną się one kołem zamachowym rozwoju całej gminy.
Konsekwentnie prowadzona rewitalizacja daje wiele korzyści wszystkim mieszkańcom i całej gminie. W wyniku realizacji projektów powstają bowiem atrakcyjne przestrzenie publiczne, pełniące często funkcję centrotwórczą, nowe miejsca spotkań i aktywności dla seniorów czy młodzieży, organizowane są ciekawe wydarzenia kulturalne i sportowe, odrestaurowane, ogólnodostępne obiekty zabytkowe przystosowywane są do nowych funkcji, następuje poprawa jakości środowiska dzięki ograniczeniu niskiej emisji, a także warunków mieszkaniowych. Odnowione, nowoczesne i bezpieczne przestrzenie ożywają, przyciągając lokalny handel i usługi, co przekłada się na ciekawszą ofertę spędzania wolnego czasu, ale i na powstanie nowych miejsc pracy. Bazą dla tych zmian jest oczywiście lokalna społeczność ze zwiększonym kapitałem społecznym, o silniejszych więziach i bardziej aktywna. Zmiana społeczna często przyczynia się do zwiększenia poczucia przywiązania, dumy z lokalnej tożsamości, tradycji, historii, materialnego i niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
Partycypacja społeczna „większą połową” sukcesu
Polityka rewitalizacyjna, skoncentrowana na człowieku, jest pewnego rodzaju umową społeczną, która ogromną rolę przypisuje mieszkańcom, lokalnym organizacjom i przedsiębiorcom – to oni mają być zarówno celem prowadzonych działań, jak i ich motorem oraz realizatorem. Nazywani interesariuszami, mają zgodnie z zacytowaną definicją prowadzić ten proces, gminie przypada zaś rola inicjatora i koordynatora. Tak więc gmina powinna realizować tę politykę nie tylko w interesie swoich mieszkańców, ale i w ścisłym z nimi porozumieniu i współpracy, zachęcając inne podmioty do aktywnego uczestnictwa. Zakrojona na szeroką skalę partycypacja społeczna służy kilku zdefiniowanym celom, z których najważniejsze to informowanie interesariuszy o działaniach, wspieranie dialogu społecznego i integrowanie interesariuszy wokół idei rewitalizacji, poznanie ich potrzeb i oczekiwań, umożliwienie im aktywnego włączenia się w proces.
Tylko tak rozumiane włączenie społeczne pozwala na osiągnięcie spójności prowadzonych działań i daje szansę na pozytywne efekty całego procesu rewitalizacji, a nawet – dzięki aktywnej postawie interesariuszy – na uzyskanie efektu synergii. Tylko takie podejście pozwala na skuteczne i trwałe wyprowadzenie obszaru rewitalizacji ze stanu kryzysowego. Zakładana w ustawie partycypacja społeczna przybiera różne formy, z których niektóre mają charakter obowiązkowy. Do nich należą konsultacje społeczne uchwał towarzyszących projektom dokumentów, które trzeba opracować, aby uruchomić proces odnowy, oraz powołanie Komitetu Rewitalizacji – ciała opiniotwórczego i doradczego, który wspiera Burmistrza w działaniach zarządczych, czuwając nad prawidłowością całego procesu i jego oceny. W komitecie powinni znaleźć się przedstawiciele szerokiego grona interesariuszy zarówno związanych z obszarem rewitalizacji, jak i całej gminy.
Co nas czeka? Przygotowanie programu w kilku krokach
Zgodnie z ustawą o rewitalizacji proces rewitalizacji prowadzi się w oparciu o program rewitalizacji, zgodny z wymogami ustawowymi. Przygotowanie takiego dokumentu, nazywanego przeważnie gminnym programem rewitalizacji (GPR), jest złożoną i długotrwałą procedurą, która może zająć nawet dwa lata.
Na tę procedurę składa się kilka kroków – przygotowywanie dokumentów, ich konsultowanie i przyjmowanie uchwałami przez radę gminy. W uproszczeniu mapa drogowa czekających nas uchwał wygląda następująco:
Pierwszym etapem jest opracowanie diagnozy mającej na celu wyznaczenie obszaru zdegradowanego i rewitalizacji. W tym celu teren gminy dzieli się na jednostki, które następnie porównuje się pod względem skali występujących w nich problemów. Badanie, które ma doprowadzić do wyboru terenu cechującego się dużą skalą deficytów, musi być obiektywne i weryfikowalne, ale też uwzględniać lokalne uwarunkowania. Wybór terenu, który zostanie objęty działaniami naprawczymi, oprócz natężenia problemów musi cechować się odpowiednim potencjałem rozwojowym – bez niego obszar ten nie będzie mógł stać się przecież motorem rozwoju całej gminy. Logika procesu wyboru obszaru rewitalizacji została przedstawiona na rysunku poniżej:
Etap drugi – po skonsultowaniu i przyjęciu uchwały w sprawie wyznaczenia obszaru zdegradowanego i rewitalizacji rada gminy przyjmuje uchwałę w sprawie przystąpienia do opracowania dokumentu gminnego programu rewitalizacji. Jest to dokument o charakterze strategiczno-operacyjnym, który składa się z obowiązkowych elementów przewidzianych w ustawie o rewitalizacji i który zgodnie z partycypacyjnym charakterem tej polityki powinien zostać opracowany przy aktywnym udziale szerokiego grona interesariuszy. Jednym z kluczowych elementów GPR, w których aktywność lokalnej społeczności, miejskich instytucji, organizacji pozarządowych czy przedsiębiorców okazuje się bardzo ważna, jest faza opracowania szczegółowej diagnozy obszaru rewitalizacji, która stanowi podstawę do wypracowania działań naprawczych – w formie konkretnych projektów. Właściwie przeprowadzona analiza problemów, potencjałów i potrzeb obszaru pozwala bowiem na zbudowanie spójnej części strategicznej – wizji, celów i kierunków działań, a także listy przedsięwzięć podstawowych i uzupełniających, których realizacja ma doprowadzić do trwałej zmiany. Drugim ważnym momentem jest udział interesariuszy w naborze przedsięwzięć rewitalizacyjnych – zgłaszanie własnych projektów jest kluczem do osiągnięcia kompleksowości programu, świadczącym o dojrzałej partycypacji społecznej.
Logikę procesu opracowywania programu rewitalizacji przedstawia poniższy rysunek:
Jak poprzednio projekt, program rewitalizacji jest poddawany konsultacjom społecznym i uchwalany. Warto dodać, że pozytywnie zweryfikowany przez Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego program jest podstawą do ubiegania się o środki unijne na projekty ujęte w tym dokumencie.
Oddzielnym etapem w procedurze jest powołanie Komitetu Rewitalizacji, co powinno nastąpić nie później niż trzy miesiące po przyjęciu GPR. Uchwała w sprawie wyznaczania składu i zasad działania są również przedmiotem konsultacji społecznych. Nabór do komitetu odbywa się w drodze zarządzenia Burmistrza.
Ponadto, ustawa o rewitalizacji daje gminie dodatkowe specjalne, fakultatywne narzędzia, z których może ona skorzystać po uchwaleniu programu. Należą do nich Specjalna Strefa Rewitalizacji i miejscowy plan rewitalizacji, które pozwalają na skuteczniejsze prowadzenie procesu naprawczego, głównie w sferze mieszkaniowej, przestrzennej, usługowej.
Przepis na sukces
Rewitalizacja z powodu silnego powiązania z kontekstem lokalnym, jego specyfiką, problemami i potencjałami, jest polityką, na którą nie ma jednej sprawdzonej recepty. O ile mapa drogowa i zasady wynikające z ustawy o rewitalizacji są obowiązkowe, o tyle koncepcje, w jakim kierunku powinien iść proces, kto i na jakich zasadach powinien w niego się zaangażować, zależy od lokalnych warunków. Każda gmina jest nieco inna, inne ma mocne i słabsze strony. Stąd mówi się, że rewitalizacja jest polityką „szytą na miarę”. Niezależnie jednak od wyboru własnej drogi, wiadomo, że kluczem do sukcesu są zaangażowani mieszkańcy, aktywnie włączający się w proces przygotowania, a potem realizacji i oceny programu. To, a może przede wszystkim, od Państwa zaangażowania zależy, czy przygotowywany obecnie program rewitalizacji w gminie Sztum się uda.
Zgłoś naruszenie/Błąd
Pozytywnie
Neutralnie 
Negatywnie
Lubię to!
Super
Ekscytujący 
Ciekawy
Smieszny
Smutny
Wściekły
Przerażony
Szokujący
Wzruszający
Rozczarowany
Zaskoczony
Prawda
Manipulacja
Fake news
Oryginalne źródło ZOBACZ
Dodaj kanał RSS
Musisz być zalogowanym aby zaproponować nowy kanal RSS